Elke ouder weet: soms is met de kinderen geen land te bezeilen. Als je kinderen ADHD hebben, kun je bij de communicatie voor extra uitdagingen komen te staan. Je zou er wanhopig van worden. Maar als je weet wat de oorzaken zijn van de communicatieproblemen met je kinderen, kun je werken aan een betere aanpak.. Dit maakt het opvoeden van een ADHD kind een stuk makkelijker.
Waarom heeft ADHD impact op de communicatie bij kind(eren)?
Mensen die geen directe ervaring met ADHD hebben, denken vaak dat ADHD alleen gaat over concentratievermogen en impulsiviteit. Maar ADHD gaat verder. ADHD zorgt bijvoorbeeld voor een beperking van de executieve functie waardoor je minder zelfregulerend bent. Dat heeft invloed op planning, coördinatie, slaap- en eetgewoontes én de manier waarop iemand met ADHD in een gesprek spreekt en luistert.
Hier vind je alle ADHD symptomen bij kinderen
Communicatie & ADHD
Volgens het bekende psychiatrische handboek DSM-V bestaat communicatie uit drie onderdelen, namelijk spraak (het vermogen klanken voort te brengen), taalvaardigheid (woordenschat, grammatica een verhaal kunnen houden) en pragmatisch taalgebruik. Het laatste omvat alle non-verbale hints die in elk gesprek zo onmisbaar zijn.
ADHD bij kinderen (en volwassenen) kan invloed hebben op de ontwikkeling van deze drie onderdelen van communicatie. Dit kan communiceren met een ADHD kind lastiger maken.
ADHD en spraakvermogen
Verschillende onderzoeken hebben een verband aangetoond tussen ADHD en de kans dat een kind een spraakgebrek ontwikkeld. Vergeleken met kinderen die geen ADHD hebben blijken kinderen met ADHD luider te spreken, met meer wisselingen in toonhoogte. Ook spreken ze in een ander tempo, vaak met wat meer korte pauzes.
Kinderen met ADHD hebben daarnaast wat meer tijd nodig om hun gedachten te ordenen. Dit brengt hen ertoe woorden te herhalen of onnodig wollige zinnen te produceren. Het lijkt misschien een beetje op stotteren. Bij de ander, vooral bij andere kinderen, roept dit vaak ongeduld op.
ADHD, taalvaardigheid en communicatie bij kinderen
Omdat kinderen met ADHD informatie anders verwerken is ook de taalverwerking anders. Helaas levert dat vaak taalachterstanden op. Zelfs als een kind zijn of haar taalvermogen wel op het gebruikelijke tempo ontwikkelt kan ADHD dwarsliggen. De kans dat een kind met ADHD tijdens het spreken afdwaalt is stukken groter dan bij andere kinderen.
ADHD & woordenschat
Ook het vinden van de juiste woorden, die ook nog eens op de goede plek in een zin gebruikt moeten worden, kost ADHD kinderen soms moeite. Het vormen van een grammaticaal correcte zin vergt dat je vooruit kunt denken over wat je wilt zeggen. Bij ADHD is juist dit vermogen om vooruit te plannen verminderd, waardoor zinnen fouten zullen bevatten. Ook dit heeft zijn weerslag op de communicatie.
ADHD & goed luisteren
Het is maar de vraag of je van een kind kunt verwachten dat het altijd goed kan luisteren. Maar bij een kind met ADHD kun je er zeker van zijn dat “goed luisteren” extra lastig is. Hier wordt soms het label van een “auditieve verwerkingsstoornis” aangehangen. Onterecht, want een kind met ADHD heeft (meestal) geen enkel probleem met de gehoorwegen. Het gaat pas mis wanneer de hersenen met de informatie aan de slag moeten.
Door de ADHD is het moeilijk om alle details en nuances op te vangen, vooral wanneer er veel andere prikkels zijn. Je hoeft bijvoorbeeld echt niet te verwachten dat een ADHD kind alles meekrijgt dat je in een druk klaslokaal tegen hem of haar zegt.
Hoe hard ze het ook proberen, tijdens het luisteren kunnen ze de draad volledig kwijtraken. Zelfs als ze het gesprek wel weten te volgen, zullen ze belangrijke details niet meekrijgen. Sommige volwassenen die dit niet begrijpen zien dit als tegendraads gedrag: “Ik heb het toch gezegd!”, of “Waarom luister je niet?”. Voor het kind, dat echt zijn best doet, is dit erg pijnlijk en confronterend.
Omgaan met ADHD kind: Tip voor ouders en leerkrachten
Neem het kind in zo'n situatie apart voor een één-op-één gesprek. Hoe minder afleidende prikkels er zijn, hoe beter het is. Hou het klein, doseer de hoeveelheid informatie die je per gesprek wilt overbrengen. Het is immers beter als je kind een beperkte boodschap begrijpt, dan dat jij je verhaal hebt gehouden maar het kind daar door zijn of haar ADHD niets van heeft begrepen!
ADHD en pragmatisch taalvermogen
Spraakvermogen en taalvaardigheid zijn essentiële bouwstenen voor communicatie. De grote uitdaging voor kinderen met ADHD is echter het pragmatische taalvermogen. Het pragmatische taalvermogen gaat over alles rondom gesproken taal en non-verbale communicatie.
Het zal inmiddels duidelijk zijn dat ADHD het pragmatisch taalvermogen onder druk zet. Kinderen met ADHD hebben de neiging anderen te onderbreken, te luid te spreken en alles er gewoon maar “uit te gooien”.
Hierdoor kan iemand met ADHD pijnlijke opmerkingen maken of moeite hebben om ter plekke een standpunt te formuleren. Voor een kind, dat nog niet goed geleerd heeft met de ADHD om te gaan, is dit extra pijnlijk. Zelfs een kind met een perfect spraak- en taalvermogen kan hierdoor sociale blunders maken waardoor hij of zij tegen muren oploopt.
Kinderen met ADHD hebben in beginsel de vaardigheden om non-verbale communicatie en sociale interacties te kunnen begrijpen. Ze kunnen non-verbale signalen herkennen en snappen de regels van het sociale spel. Door afleiding of impulsiviteit “vergeten” ze die regels echter te volgen.
Tips om beter te communiceren met een kind met ADHD
Zoals we in het begin van dit artikel al zeiden; wanneer je weet wat de communicatieproblemen veroorzaakt, kun je werken aan een betere aanpak.
Het belangrijkste wat je kunt doen om de communicatie met een kind met ADHD te verbeteren is het inlassen van pauzes. Het kind heeft moeite om informatie snel genoeg te verwerken. Geef het daarom wat tijd. Toets tijdens deze pauzes regelmatig of het kind je nog kan volgen. Stel controlevragen en stuur bij wanneer je merkt dat het kind afgeleid is.
Volledige aandacht, voldoende tijd, zo min mogelijk prikkels
Zorg dat je de volledige aandacht van het kind hebt, voordat je het gesprek begint of hem of haar iets vraagt. Ouders van kinderen met ADHD merken dat het kan helpen om een bepaald signaal-zinnetje te gebruiken. Bijvoorbeeld: “Sem, ik wil je wat vragen” of “Julia, ik wil graag dat je iets voor me doet”. Door altijd hetzelfde zinnetje te gebruiken, weet het kind dat je de aandacht wilt. Het kan ook helpen om even zachtjes contact te maken. Raak het kind zachtjes aan op de schouder en maak oogcontact.
Geef het kind extra tijd tijdens het gesprek. Het kind heeft die tijd hard nodig om de gedachten te ordenen. Doseer de hoeveelheid informatie in kleinere brokjes en zorg dat die duidelijk gestructureerd is.
Probeer tot slot de hoeveelheid prikkels tijdens een gesprek te minimaliseren. Muziek op de achtergrond en drukke ruimtes met veel mensen kun je het beste vermijden als je een goed gesprek wilt voeren met een ADHD kind.
Omgaan met ADHD kind: Tips bij boosheid en frustratie (in communicatie)
Merk je dat het kind boos en gefrustreerd is in de communicatie? Of ben jij zelf boos of gefrustreerd? Laat deze gevoelens er zijn (bij beide). Trek je even terug en geef elkaar wat ruimte. Wat kan helpen:
- Laat het kind even bewegen (rennen, even naar buiten, sporten) en/of doe dit zelf.
- Benoem de emoties en laat weten dat het oké is dat deze emoties er zijn.
- Zoek (eventueel samen) de rust op door te gaan wandelen of een autoritje te maken.
- Geef elkaar wat tijd en ruimte.
- Laat (als leerkracht in de klas) het kind even bijkomen op de gang. Laat het kind weten dat dit geen straf is, maar dat het kind even de ruimte krijgt om bij te komen.
- Realiseer je dat – hoe frustrerend het ook is – het kind met ADHD (hoogstwaarschijnlijk) heel hard zijn best doet.
Durf hulp te vragen
Tenslotte: durf hulp te vragen. Dit voelt misschien niet goed. Ouders die voor het eerst bij een therapeut komen hebben soms het gevoel dat ze hebben “gefaald als ouder:”. Maar je faalt pas wanneer je niet inziet dat je kind meer ondersteuning nodig heeft en hulp inschakelt!
Hoezeer je jezelf ook inspant om de communicatie met een kind met ADHD goed te laten verlopen, je kunt het niet alleen. ADHD gaat veel verder dan een concentratiestoornis. Wanneer het kind door een verstoring in de pragmatische taalvaardigheid tegen sociale problemen aanloopt kun jij de problemen niet in je eentje oplossen – zelfs niet met perfecte communicatie. Een gespecialiseerd therapeut kan je bijstaan.
